NEBО E’YDA XIDIR Ы XIDIR EYLAS

By rizgan

Posted on 23/09/2005

Ev cejna кzоdоya bi navк dы babзaka tк naskirin, yek: Xidir Nebо ku wek xudanк hijк kirin ы miraz hasil kirinк tк hijmartin. Dы: Xidir Eylas (Eliyas) wek pistevanк (xudanк) ewan kesкt nexwes ы rкvоng ы zкndaniya tк hijmartin.

Xidir Nebо ы Xidir Eylas dы simbolкt pоrozin di nav baweriya gelek dоn ы milletкt rojhelata naverast da. Di nav her yek ji wan baweriyada bi navekо tкn nasоn, wek mоnak, di nav dоnк Кzidiyada bi navк (Xidir Liyas ы Xidir Nebо) tкn naskirin; li nav Kiristiyana da bi navк (Кlоya) ы li nav Sebeka, Sarliya, Kakeоya, «Ahlо Heqq» bi navк (Xidirо Zкnde) tк naskirin. Her wisa di nav hinek milletкt Qefqasiya jо tкn nas kirin.

Hejо gotinк (Xidir Liyas ы Xidir Nebо) di mоtolocоya Кzоdiyada wek simbola nemirinк (jiyana her ы her) tкn berзav ы bi зоvanoka Eskenderк зarqurnet (Eskenderк Mekedonо)ve tкn girкdan; ku ew bo Eskenderо зone (Ava Hкwanк), ava nemiriyк bigerкn ы jкra bоnin heta ew her zкndо bimоne. Wek зоvanok dibкje, Xidir Liyas ы Xidir Nebо digehine (Ava Hкwanк) ы cewdekо ji wк avк tijо diken ы vedigerкn bкn cem Eskenderо. Li vegera xweda di westкn ы li bin darekк bкhna xwe der diкxin, cewdк avк bi darekкve daliqоnin ы herdы li bin darк dikevine xewк! Teyrek tк ы nikila xwe li wо cewdк avк dide ы kun dike heta ew av gist di rije (dera dibe). Зоvanok wisa xoya dike, ji ber ku Xidir Liyas ы Xidir Nebо ji wк avк vexwarine, ew her di zкndоne. Ew dara av jо pкda hatо xwar ku „dara zeytыnк“ bы, here keske ы ew teyrк nikila xwe lкdayо herо zкndоye!
Ev cejn li roja оnоya yekк – li gor salnama rojhilatо, ku bi sоzdeh roja dikeve pas salnama ji dayik bыna Оsa – ji meha Sibatк ji alоyк кzоdоyкt Ermenоstanк ы Gurcistanк tк derbaz kirin. Кzоdоyкt Kurdistana Оraqк, Turkоyк ы Suriyк evк cejnк bi dы roja derbaz dikin: pкncsembы bi navк Xidir Eylas ы оnоyк bi navк Xidir Nebо. Li cem кzоdоyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк sк roja rojоya digirin ы ev rojо li sкsembыyк dest pк dikin ы roja оnоyк cejna wane. Lк li cem кzоdоyкn Kurdоstana Оraqк, Turkоyк ы Suriyк roja dыsembыyк bi rojо dibin ы li roja pкncsembы ы оnоyк cejna xwe dikin.

Her wisa li cem кzоdоyкt Оraq ы Suriya her kesekо navк wо Xidir yan Eylas be, ew gereke her sк roja bi rojо bin, lк bi rastо, ne bes ew kesкt navкt wan Xidir ы Eylas evan rojоya digirin, belkо gelek kesкt din jо bi rojо dibin.

Ev cejn, yeke ji cejnкt mezin ы giring ы bi rews li cem кzоdоyan. Кzоdоyкt Ermenоstanк ы Gurcistanк berк ы niha jо adetekо wisa hebы; seva berо cejnк gundо li gunda bi arо, dоwarк tenыrк bi wкneyк zaroka di nexisandin. Her wisa tewleyкt dewara ы kotanкt pezо bi wкneyкt heywana ы berx ы canoka dinexisinin. Ev adet pire ji bоr ы bawerкt peydabыn ы derbazbыna jоyanк. Ew evan deran bi arо dinexisоnin, bi wк armancк ku zarok di malк da зк bin ы berhemк ters ы tewalо zкde be.

Seva berо оnоyк кzоdоyкt Ermenоstanк diзin mкvandarо hev ы pкsyкda diзine mala ewan kesкt mirоyкt wan di nы ы serxwesоyк li wan dikin ы sыnda diзine mala mirov ы cоnarкt xwe. Li dawоyк zelamкt gund li mala sкx ы pоr ы ‘ilmdara kom dibin, guhdarо qewl ы beyt ы du’a dikin. Armanc ji vк topbыnк ewe: bitir кzоdо digehine serhev ы ewan bi hevra girкdide.

Li cem кzоdоyкt Оraq ы Turkоyк di vк cejnкda qurbanо dan, ankы serjкkirina heywana, her wisa nкзоr, qedexeye. Кzоdо dibкjin: „Зк nabe qurbanо bкn kustin ы xыn bкt rijtin, her wisa nabe kes here destк li nкзоrк bigerк“. Ji ber ku кzоdо li ser wк bawerоyкne Xidir Elyas ы Xidir Nebо di van rojada ы li vо demк salкda li mehоnкt xwe di swarin ы tajо ы tolкt wan vкrane ы li destк li nкзоrк digerin! Lк belк ev ‘adete, ev rawesta li cem кzоdоyкt Ermenоstanк ы Gurcistanк tuneye, belkо ew li vк cejnк heywana wek qurbanо serjкdikin.

Tistekо dо here balkкs di vк cejnкda ewe; li hкvara berк cejnк li cem кzоdоyкt Ermenоstanк li seva berк оnоyк ы li cem кzidоyкt Оraqк roja pкncsembыyк, xort ы qоz xwarineke sor (tijо xoy) dixon, кzоdоyкt Ermenоstanк dibкjine „totka sor“ ы avк venaxwin ы sыnda li ser radizin. Li cem кzоdоyкt Оraqк, Turkоyк ы Surоyк jо tistкt sor dixon wek: qeletik, nok, baqilkкt sor ы li ser radizin, bi wк hоvоyк li sevк her kesк avк bide wan, bibe dergistоyк wan. Кzоdоyкt Kurdоstanк Оraqк wisa bawer dikin, ku di xewnкda, heke av li malekк yan li kanоya gundekо vexwerin, ewк ji wк malк yan ji wо gundо bizewice! Heke kur be av li malekк vexwarо, dк bi keзa wк malкra zewice, Heke keз be, dк bi kurк wк malкra bizewice!!

Roja dawiyк ji rojоyкt Xidir Liyas ы Xidir Nebо кzоdоyкt Оraqк dibкjinк „Zоpik ы qirоpik“, ew roje gelek sermaye. Her jineke кzоdо hinekк ji pora (pirзa) zarokкt xwe (keз ы kura) bi meqesк jк dike. Lк belк ne tenк hindik pora zaroka di vк cejnк da tк birinк, lк pora mezina jо. ‘Adetekо wisa li cem кzоdоyкt Ermenоstanк ы Gurcistanк tuneye.

Di vк cejnк da berк ‘adetekо wisa hebы ku seva berк cejnк, zarokкt gund li Ermenоstanк gorкt ji hirоyк vehыnandо ы rengоn nexisday hildidan ы navк wк gorк (Dolоdang) bы, bi tкleke dirкjve girкdidan ы diзыne ser banо mala cоnarк wan ы di kolekк ra ew dolоdang berdane xwarк ы pк ra ev stiran digotin:

Dolоdangк, dolоdangк,
Xwedк xweyо ke xortк malк.
Pоre malк bike qurbangк:
Tistekо bavкje dolоdangк.

Xelkк wк malк jо ew gore bi sкranо ji sekirok ы mкwij tijо dikirin ы zaroka dolоdang careke dо hildidan. Ev ‘adete li cem кzоdоyкn Оraqк, Turkоyк ы Surоyк tuneye.

Seva berк cejnк кzоdоyкt Ermenоstan ы Gurcistanк „poxоnк“ (кzоdоyкt Оraqк ы Sыriya dibкjine „pкxыn“) di кxine amanekкda ы da dinкne pist derзika malк. Кzidоyкt Оraqк ы Suriyк divк cejinкda genim ы nok ы baqilka di qelоnin, ewо genim ы cehк qelandо (qelatik) di bene asо, di hкrin ы dikene (pкxыn), ewк pкxыnк dоsan di кxine amanekк – leganekк yan tepsiyek, belк li ber derзikк mоna кzоdоyкt Ermenistanк ы Gurcistanк dananin, belkо di bine qulinзka malк. Кzоdоyкt Оraqк, Suriya ы Turkоyк li ser wк bawerоyкne ku bi sevк Xidir Eylas ы Xidir Nebо tevо tajо ы tыlкt xwe bкn mala wan ы li ser wк pкxыnк hazir bin ы nоsaneke xwe li ser bi cо bihкlin, da sibк xudanк malк here ewк nоsanк bibоne! Lк кzоdоyкt Ermenistanк ы Gurcistanк wisa fikr dikin ku hespк Xidir Nebо li ser wк poxоnк sopa ne’la xwe bihкle! Eve tistekо pоroze ы mizgоnоya xкr ы bereketкye ji wк malк ra, mala Xidir Nebо ы Xidir Eylas herinк.

Li vк cejnкda, кzоdоyкt Оraqк xwarina amade dikin ы li gel pкxыn ы qeletika diзine nav dexil ы dan ы zevоyкt xwe, ewк xwarinк di navda di bijоnin, da xкr ы bereket ы zкdebыn bikeve berhemк wк salк.

Gotineke Кzidоya heye dibкje: „Xidir Liyas ы sal xilas“. Ev cejine, cejna here dawiya demк zivistanкye ы pistо wк seqem ы sermay hкdо-hкdо kкm dibe.

Dr. Xelоl Cindо Raso ы Xanna Omerxalо