EYDA XIDIR NEBI CEM EZIDIYEN SOVETA BERE

Share

Tweet

Share

Share

Email

Comments

Dr. Xanna Omerxalо

Hewara me Xidir Nebо, Xidir Liyas – siyarк hespк boz.

Кzdiyatо yek ji qedоmtirоn dоnкn kurda ы Rojhilatк ye ы yek ji dоnкn monotкоzmо ye, ku heta niha jо kariye taybetiyкn eslо biparкze ы ferzкn ku bi dоnк mezin mexsыs in, xweyо bike: dogma, rк ы rism, edet ы qaоde, hоyerarsо ya rыhanо ы hwd.

Nava зavkaniyan de di navbera serhejmкra кzоdiyan de gelek firqe heye. Sedema vк yekк ew e, ku li tu dewletan, der barк hejmara кzоdiyan de lкkolоn nehatiye kirin ы serhejmкra wan nehatiye tespоtkirin. Xкrnexwezкn кzоdiyan hertim hejmara wan kкm dikirin ы hindik nоsan didan. Niha hejmarк tevayк кzоdiyan nкzоkо 800 hezar kesо ye, dibe jо digihije mоlyonekк.

Piraniya кzоdiyan bi eslк xwe li Оraqк jiyane. Eslк wan ji зiyayк Singalк (yan jо Sоncarк) ы devera Sкxan (yan Welatsкxк, ku geliyк Lalisк wкderк ye) tк. Geliyк Lalis cоhwarк pоroz к ziyareta hemы кzоdiyan e ы bi navк „Lalisa Nыranо“ tк nasоn.

Кzоdiyкn li bakurк Kurdistanк yenо di nava sоnorкn Tirkiyeyк de jо dijоn. Lк niha piraniya wan koзо Europayк, bi taybet Almanyayк, bыne. Hejmara кzоdiyкn ku li bajarкn Kurdistanк yкn ku di nava sоnorкn Sыriyeyк de dimоnin jо kкmtir ji 15 hezarо ye. Pir kкm кzоdо jо li Оranк dijоn.

Кzоdо di nava axa ku bi Tifaqa Sкwrк hatiye diyarkirin de dijоn. Piraniya кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк bi eslк xwe ji qezayкn wekо Wan, Qers ы Surmaliyк ne. Serк sedsala 20ґemоn ji ber zilma dewleta Osmaniyan (kurdкn Ermenоstanк wekо “Roma Res” binav dikin) koзber bыne. Li dijо dijminahо ы xwоnxariya li ber xwe dane, bi hiceta ku dijminкn olо ne hatine qetilkirin, ji cih ы warкn xwe hatine derxistin ы ji ser axa xwe koзer bыne. Dest ji warк kal-bavкn xwe ы milkк xwe berdane ы ketine riya mirinк. Gelek ji wan hatine rojhilatк Ermenоstanк ы Gurcistanк ы li wir bi cih bыne.

Bi texmоnо heta salкn 1991ґan hejmara кzоdiyкn li Gurcistanк digihоste heta 70 hezar kesо. Li Ermenоstanк jо beriya hilwesоna Tifaqa Sкwrк hejmara кzоdiyan nкzоkо 90 hezar mirovо bы ы ev hejmar li gorо оstatоskкn fermо jо hatiye pistrastkirin.

Кzоdiyкn Ermenоstanк li bajar ы nehiyкn wekо Abovyan, Aparan, Aragats, Ararat, Artasat, Astarak, Vкdо, Masоs, Naоrо, Oktкmbкryan, Talоn ы Кзmоadzоneyк dijоn. Piraniya кzоdiyкn Ermenоstanк li bajarк Rewanк, Axыryanк, Gumriyк (berк Lкnоnakan), Tasоrк (berк Kalоnоno), Abovyanк, Oktкmbкryanк, Кзmоadzоnк ы Spоtakк da dijоn. Nava gundкn Ermenоstanк, kоderк piraniya ehlк wan кzоdо bыn ew in: Hakko, Elegez ы nкzоkо 13 gundкn nehiyкn Aparanк ы Aragatsк, Artкnо, Bagramyan, Gelto, Zvartnots, Qamislы, Koranlо, Qibixtepe, Sabыnзо, Зetqran, Samоram1 ы hrw.

Pistо ketina (hilwesоna) Tifaqa Sкwrк rewsa aborо ya herкmк xira bы ы ji ber vк yekк jо bi texmоnо nоviya кzоdiyan ji Ermenоstanк ы Gurcistanк koзber bыn, зыne welatкn wekо: Rыsiya, Ыkraina, Almaniya, Fransa, Bкlзоka, Nоdкrland ы зend welatкn din. Кzоdiyкn li Ыrisкtк (Rыsiya) qasо 70-80 hezar in.

Кzоdiyкn Ermenоstanк heta niha jо adetкn xwe yкn kevnar, rк ы rismкn xwe, rabыn-rыnistandina kal-bavкn xwe gelek bas xweyо kirine. Cejnкn кzоdiyкn Ermenоstanк herо mezin ы ferz ew in; cejna Xidir Nebо ы Xidir Eylas (meha Sibatк), Kloзa Serк Salк (meha Adarк) ы eyda Rojiyкn Кzоd (meha Kanыna yekк).

Di vо meqaleyк da ez li ser rк ы risman, ku wextк cejna Xidir Nebо ы Xidir Eylas da tкn derbaz kirinк cem кzоdiyкn Ermenоstanк, Gurcistanк ы her wisa jо cem кzоdiyкn Rыssiyayк, mijыl bim.

Felsefкya dоnк кzоdiya heta roja me ya оro jо devkо ye. Lema jо зavkaniya min a herо bingehоn li ser rк ы rismкn кzоdiyan, li ser cejnкn кzоdiyan ы rabыn-rыnistandina wan gotin ы vegotinкn kal-bavкn me, mezinкn me кn ku ji sedan salan e gihandine roja me ya оro. ?

*****************

?Cejna Xidir Nebо ы Xidir Eylas cejna кzоdiya ye, ku bi navк dы Xudana tк naskirinк: Xidir Nebо ы Xidir Eylas (Elyas).

Xidir Nebо cem кzоdiya Xudanк hizkirin ы miraz hasil kirinк ye, Xidir Eylas jо tк hesabkirin зa pistevanк ew kesкn ku nexwes in, rкwо ne ы meriyкn girtо.

Kengк ev cejin tк derbaz kirinк?

Ji aliyк кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк li roja оniya yekк – li gor rojnоsa rojhilatо, ku bi sоzdeh roja dikeve pas salnama ji dayikbыna Оsa – ji meha Sibatк tк derbaz kirin. Yenо niha em dikarin bкjin, ku ev cejin dikeve roja оniya sisiya li meha duda li gor rojnоsa Grоgoriyanо. Кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк roja оniyк eyd (cejin) derbaz dikin, lк кzоdiyкn Kurdistana Оraqк, Turkiyк ы Suriyк evк cejnк bi dы roja derbaz dikin: roja pкncsemк bi navк Xidir Eylas ы roja оniyк bi navк Xidir Nebо.

Pкsda jо gere bк gotin, ku Xidir Nebо ы Xidir Eylas cem кzоdiya зa sembola jiyоna tкn ber зev ы navкn wan di зоvanoka Eskenderк Mekedonо de tкn kifsк. Зоvanok wisa nоsan dike, ku Xidir Nebо ы Xidir Eylas bona Eskenderо зыbыne Ava Avilheyatк (bi зi кzdiyкn Оraqк dibкjinк Ava Hкwanк) bоnin. Lк rк ve ava Avilheyatк ji darк ser wan da rijiyaye ы Xidir Nebо ы Xidir Eylas niha hertim sax in2.

?*****************

SК ROJ BERО CEJNК

Rojо

Rojiyк Xidir Nebо (кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк carina dibкjinк Xirdinevо) sк roja rojiyк digrin. Li cem кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк ev rojо li sкsemк dest pк dikin ы roja оniyк cejna xwe derbaz dikin. Lк li cem кzоdiyкn Kurdоstana Оraqк ы Suriyк roja dыsemк da rojо dest pк dikin ы li roja pкncsemк ы оniyк cejna xwe dikin: roja pкncsemк bona Xidir Eylas ы оnо bona Xidir Nebо.

Rojiyк Xidir Nebо sкsemк sibк zы (berо derketina rojк), sehetк sesa, pкnca, radibыne pasоvк. Tevо mezina zarok jо radibыne pasоvк, зimkо wana jо rojо digirtin.

Кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк bawer dikin, ku her кzdо berк eydк gere bi rojо be, ы firq tune navк wо зi ye. Lк кzоdiyкn Kurdistana Оraqк ы Sыriya dibкjin, ku navк kк Xidir yan Оlyas be, ewana gere esseh sк roja bi rojо bin. Kesкn din jо wekо dixwazin dikarin rojо bigrin, dikarin negrin.

Кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк wisa bawer dikin, ku rojо girtin borcк her ezоdо ye. Lк bona cahila ew borc dubare-sкbare dibe, зimkо ewana gisk jо bermiraz in. Xidir Nebо зa Mкrekо mirazbexs, pкsiyк diзe hewara wan meriya, fikirк kк mijыl in pirsкn surк, huba ы hizkirinк va, alоkariya wan dike ы mirazк wan, xwestina dilк wan diqedоne.

Кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк, mexsыs, wextк rojо girtinк, зкr nedikirin, sabыn ы se nedidane xebatк hetanк sк rojк Rojiya derbaz nebiya. Pey xilasbыna Rojiya ra pasк merо dikare pк wan tista suxulк xwe bike.

Кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк berк (ы carina niha jо) bawer dikin, ku di van roja da оzna кzоdiya tune wekо di hemamк da xwe avк xin, nikarin erdкn otaxк bison, ы her wisa jо оzna wan tune sabunк, se ы derzо bidin xebatк. Ew wisa bawer dikin, ku Xidir Nebо van roja da li ser hespк xwe dinк da digere. Wekо merо xwe hemamк avк xe, wк ew ava pкsiya Xidir Nebо зawa behrekо mezin bк kifsк, ы ewк nikar be derbaz be ы bк malкn wan кzоdiya. Wekо jо sabыnк bidо xebatк, wк pкsiya Xidir Nebо зola bыza berк bк kifsк, yenо desta bыzк zef зetin bona derbazbыоna Xidir Nebо. Lк wekо jо derzо bidо xebatк wк зolк pкsya Xidir Nebо stirоndar зк be ы hatina wо зetin (zehmet) ke. Wekо jо se bidо xebatк, wк pкsiya Xidir Nebо mкseyк terо ы mezin bк kifsк. Lema jо кzdо van tistкn min gotin bi kar naоnin, ku alоkariya Xidir Nebо bikin, ku hкsa ew rojк da bigere malк giskо кzоdiyк dinyayк da.

Оzna кzdiya tune bы van roja, mesele, se bide xebatк, ne tenк ji ber kы, bawer dikirin, ku pкsiya Xidir Nebо mкseyк terо mezin be, lк, bi dоtina min, fikreke din jо vira heye. Wextк rojоgirtinк merо gere derheqa ruhк xwe, ne bedewiya (xwesikbыna) xwe, bifikire. Gere ruhк xwe paqis xweyо ke ы tenк bona paqisbыna wо bifikire ы serpeze be. Ez bawerim, ku wо demо da (wк hingк) Rojiyк meriyк wisa, bi rastiya mala Xwedк, wк qebul be.

Boy зi merо Rojiya digre, xwe birзо, merыm ы belengaz dike, xwe gele tistкn cimetiyк-civakiyк dide pas? Ev gisk zelыlо-зetnaya mexsыs merо derbaz dike ы dikisоne, ku ruhк xwe, nefsa xwe, dilк xwe, fikirкn xwe paqis ы temоz ke berо roja cejnк. Meriyкn wisa fikrкn wan, gotinкn wan ы kirinкn wan paqis in.

Nanк miriya

Her sк roja jо кzdо „Nanк miriya“ derdixin. „Nanк miriya“ — ew cыre-cыre xwerek, emek, кmоs, cixare, ava кmоsa ы tistкn mayоn, dilк ke зi dixwest. Lк hertim, зa оda bibы qirar, ew tistana gerekо tistкn lapо bas ы xwes bыоna. Nanк miriya roja pкnзsemк, кvara оniyк wextк derdixistin, dihate nav kirinк wek „Кvarоn“. Nanк miriya bidine kо malк jо derbaz dibe, lк zehf cara dibine mala кzоdiya, malк „Terоqa“. (Кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк dibкjine „Terоq“ bona dunav, bona ruhanо yenо Sкx ы Pоra.) Bibine mala kк jо – xкr e. Wekо bidо cоnarк xwe jо dоsa xкr e. Nanк miriya gereke bihata derxistinк berк кvarк – lк gereke roj hк neзыya ava.

Nanк miriya – ew Xкra miriyк кzоdiya ye, ew bоranоna miriyк wan e, ew bоrnekirina kal-bava ы pкsiyк кzоdiya ye. Yenо gotinк kal-bava jо, kirinк kal-bava, cefayк wan jо gerekо bоr nekin ы nedine deya.

Paqis

Ev cejn, yeke ji cejnкn mezin ы ferz e li cem кzоdiyan. Berо cejinк ы gelek cara jо berо rojiya hemы кzdо mala xwe paqis dikin. Ы gunda da xaniyкn xwe jо dison yan jо temоz dikin. Rojiyк xwe dest pк dikin bi temоzaya xwe va, temоzaya malк ы nav malк va.

?*****************

SEVA BERО ОNIYК

Кvara Erefatк ы Fitar. Кvara оniyк, berо cejinк, gunda da gisk gundо hev digirtin ы tevо hev diзыne mala Terоqк gund. Tiya dibыn ber Stкr. (Stкr jо ciyк pоroz di mala кzdiyкn Ermenоstanк da ye. Ciyк, kоderк gelek cara jо tistкn ziyaretо jо xweyо dikin ы Stкr wek ocax, wek ziyaret tк hesab kirinк.) Pasк rыdinistin ber textк hazir kirо bi xwerek-emeka va ы Fitar dikirin. Wк кvarк ra digotin „Кvara Erefatк“. Wк кvarк xeberdan diзы derheqa dоn da, xweyоkirina rк ы rismк kal-bava, rabыn-rыnistandina milet ы wisa jо giliyк xwe dikirine yek bona derbazkirina sibetirк eyda Xidir Nebо. Wisa jо dihatine gotinк navк meriyк dilskestо – serxwesiyк kк hene. Wк кvarк esseh Qewl, Beyt, Dua ы Dirozge dihatine gotinк. Pasк Mirоda temama jо „Masк Qewl, Dua ы Dirozge“ didane Terоqк зa xкra xwe, xкra dк ы bavк xwe ы wisa jо xкra kalik-pоrkк xwe (dapоr ы bapоrкn xwe). Ы pasк timam belav dibыn ы diзыne malк xwe, xwe hazir dikirin, ku sibetirк Eyda xwe derbaz kin.

Bi dоtina min, armanc ji vк topbыnк jо ewe, ku bitir кzdо digehine serhev ы ewan bi hevra girкdide, tifaqa wan qewоn dibe. Nek tenк fikrк dоnо tк da heye, lк fikrк civatо jо.

Serxwesо

Sev – berbanga оniyк кzоdiyкn Ermenоstanк diзin mкvandarо hev ы pкsiyк da diзine serxwesiya miriyк kк heye, miriyк teze ы serxwesо didinк. Ы sыnda diзine mala merо ы cоnarкn xwe.

Xeyоdandik

Kк dilк kк mabы, xeyоdandik orta wan hebы, wк rojк ew Terоq diзы mala wо jо, diзы mala wо jо, ы digot: „De werin, hemы tista bоr kin, ev roj rojeke ezоz e, Terоq jо we ra dibкje, ku hыn ew mena xeyоdandinк daynine alоkо, bоr bikin boy xatirк vк roja ezоz“. Ewana jо, boy xatirк roja eziz ы wisa jо boy xatir ы hurmeta Terоqк li hev dihatin, dоsa dibыne pismamк hevdu, eydк hev bimbarek-pоroz dikirin, diзыne malкn hev, ы hev rыdinistin.

Ew rojкn ezоz da кzоdо gerekо hemы tistкn xirab bоr bike, bibexsоne timama kirin ы gotinк wan к xirab. Кzоdо gerekо bi dilк paqis ы temоz, bi fikirкn qenc ы kirinкn bas wan rojк ezоz qebыl ke ы wisa jо verк ke. Lк, bi rastо, her kes gerekо temamiya emrк xwe bi wо cыreyо paqis ы rast bijо.

Ar

Cem кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк berк (ы niha jо) adetekо wisa hebы; gundо li gunda esseyо gere roja Xidir Nebо, кvarк xilasbыnк, sibк eyd e, кzdо tanо ew xaniyк xwe, kоderк nan зк dikin (tenыrк), tоnin nоsana Xidir Nebо lкdixin. Temam pк ar deq dikin. Yan jо ban pк ar sipо dikirin, deq-deqо dikirin. Ser stыna sikil зк dikirin pк ar. Wisa jо dоwarк tenыrк bi sikilкn (wкneyкn) zaroka ы merо dinexisandin. Her wisa jо tewleyкn dewara ы kotanкn pezо bi sikilкn heywana ы berx ы cыcikкn mirоska ы hwd. dinexisоnin.

Ev adet pir ji bоr ы bawerкn peydabыn ы derbazbыna jiyanк ye. Кzоdiyкn Ermenоstanк evan deran bi arо dinexisоnin, bi wк armancк ku zarok di malк da зк bin ы berhemк ters ы tewalо zкde be. Ew nexs ы nоsanкn xwestina dilк mirovan e boy zкdebыna malк ji wan Xudana.

Totka sor

Tistekо ku wisa jо gelek ecкb e: di vк cejnк da li кvara berк cejnк li cem кzоdiyкn Ermenоstanк li seva berк оniyк ы li cem кzоdiyкn Оraqк roja pкncsemк xort ы qоz tistк gelek sor dixun, кzоdiyкn Ermenоstanк dibкjine „Totka sor“ ы avк venaxwin ы sыnda li ser radizin. „Totka sor“ gere qоza azep зкke, bide kк dixaze bizewice, kк dixwaze mкrke. Кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк wisa bawer dikin, ku di xewnк da, kк bide av ewк bibe dergоstiyк wк yan dergоstiya wо. Li cem кzоdiyкn Оraqк, Turkiyк ы Suriyк jо „Totka sor“ зк nakin.

Poxоn

Seva berк cejnк кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк „Poxоnк“ (кzоdiyкn Оraqк ы Sыriyк dibкjine „Pкxыn“) yan jо ar dikine amanekо da ы datоnine pist derзika malк. Кzоdiyкn Ermenоstanк jо gelek cara datоnin ber Stкr.

Кzоdiyкn Оraqк, Suriya ы Turkiyк di vк cejinк da Pкxыnк dikine amanekк ы dibine qulinзka malк. Ewana bawer dikin ku bi sevк Xidir Nebо ы Xidir Eylas ser hespкn xwe bкn mala wan ы li ser wк Pкxыnк nоsaneke xwe bihкlin3. Lк кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк wisa fikir dikin ku hespк Xidir Nebо li ser wк Poxоnк (yanк ji ser ar) sopa nela xwe bihкle. Carina jо bawer dikin, ku Xidir Nebо mыyek ji poзa hespк xwe li ser vк amanк bihкle. Bi vо cыreyо dizanin, ku Xidir Nebо hatiye mala wan. Eva tistekо pоroz e ы nоsana xкr ы bereketк ye ji wк malк ra.

Кzоdiyкn Ermenistanк digotin, ku roja sisiya, roja Кvara-Erefatк, ar datоnin ber dкrо (yan jо ber Stкr) ы digotin, wekо Xidir Nebо bк, dewsa simк hespк Xidir Nebо wк bк kifsк ser ar, yan jо poreke (mыkо) hespк wо wк bikeve wкderк. Wekо wisa ne, xкr ы bereketa wк malк wк hebe, зimkо nigк hespa Xidir Nebо lк ketiye. Geleka salix dikirin, wekо mala filan kesк da, sibк rabыne berbangк, dкna xwe danк, dewsa simк hespa Xidir Nebо tк kifsк, yanк jо poreke hespк, mыkк hespк ketiye ser vо arо. Wekо digotin, hingк кzdо bawer dikirin, digotin: „Xelkк direw nakin“. Wekо nedihat, digotin: „Nehatiye“. Diзы mala kк, digotin: „Wekо wisa ne, xкr ы bereket wк hebe, risqк wк malк wк gelek be, wк dыrк ser ы peska bin“. Tistekо zehf bas bы. Ы gыman ы baweriya giska jо hebы, ku wк rojekо jо Xidir Nebо bibe mкvanк wan ы wan ra bоne hebыkк, saxlemiyк ы bextewariyк.

?*****************

ROJA EYDК

Diзine ber bi kaniук. Berк adetekо wisa jо cem кzоdiyкn Ermenоstanк hebы: sibк zы roja оniyк keз ы jinкn cihal (ciwan) diзыne avк ber bi kaniyek. Roja eyda Xidir Nebо ava kanо зa pоroz dihat hesab kirinк. Her keзik dixwast ber bi kanо ewil bк: hingк bawer dikirin, ku ew ы malbata wк bextewar be. Bi vк avк ser-зevк xwe disыstin ы ew av her neferк malк vedixwarin. Ew ava tк hesabк зawa nоsanк saxlemiyк, sehet-qewatк ы bextewariyк.

Mкvan, Pоrozkirin

Eyda Xidir Nebо кzdо himlо sibк zы diзine malк hev, diзine dest-ruyк hev, eydк hev bimbarek-pоroz dikin, texte hazir dikin, xwarin ы emekкn cыre-cыre hazir dikin. Li pasк, sibк zы, mкrкn (zelamкn) gund, top-tomerо li mala Sкx yan jо Pоrк gund da (wо malо da, kоderк kom dibыn ы кvara Erefatк derbaz dikirin) dоsa kom dibыn, diзin serк xwe ber Ocaxк – Stкr datоnin (ber Ocaxк tiya dibin), rыdоnin, dixwin-vedixwin, guhdariya Qewl ы Beyt ы Dua, Dirozga dikin.

Berо rabыnк mala Terоqк da ew cimeta topbыyо giliyк xwe dikirine yek, ku зa ы зi cыreyо herin-bigerin temamiya malкn кzоdiyк gund ы pоroz kin eydк wan. Pasк radibыn ы heta кvara terо nav gund digeriyan. Esseyо temamiya кzоdiya diзыne malк hev, eydк hevdu bimbarek-pоroz dikirin.

Ev adeta, helbet, tifaqa кzdоxane qewоn dikir ы milet jо hк diha hij dоnк xwe dikir.

Stкr

Kengк кzdо dihatine mala Terоq, wana pкsiyк serк xwe ber Ocax, ber Stкr xar dikirin, serк xwe ber Ocaxк datanоn, mas jо datinоn ber Stкr.

Qurban

Cem кzоdiyкn Ermenоstanк ы Gurcistanк li vк cejnк da heywanek esseh wek qurbanо serjкdikin. Her malek gere heywanek (pezek) serjкke. Lк cem кzоdiyкn Оraq ы Turkiyк di vк cejnк da qurbanо dan qedexe ye, зimkо bawer dikin ku Xidir Nebо ы Xidir Elyas di van roja da li nкзоrк digerin.

Xaз

Cem кzоdiyкn Ermenоstane jо gotineke wa heye: „Rojкn lape serma dikevine rojкn orta Xaз ы Xidir Nebо“4. Pк qirara baweriya ermeniya, зend roja berо Rojiкn Xidir Nebо, serwerк dоnк temamiya fila (ermeniya) – katolоkosк wan xaзк davкje avк – eva jо cejneke fila ye, ku зend roja berо Rojiyк Xidir Nebо tк derbaz kirinк. Cara, wextк mezinкn кzоdiya hesab dikirin rojкn Rojiyк Xidir Nebо, digotin: „Ka bizanbin file wк kengк xaзк bavкjine avк? Gerekо Rojiyк Xidir Nebо esseh biketana pasо avкtina xaзк fila avк da“. Ы wisa jо Mezinкn кzоdiya digotin, ku „Rojiyкn Xidir Nebо gereke nekevine ber eyda-cejna mexоna“, ji ber ku eyda wan jо dikeve meha sibatк.

Bercolan yan Bindarыkк

Berк gunda da, cem кzоdiyкn Ermenоstanк adetek jо hebы, kоjanк ra digotin „Bercolan“. Hinek jо dibкjin „Bindarыkк“. Кvara оniyк, xort ы qizк gund kom dibыn зend mala da, xaniyк kк mezin bы. Colan girк didan ы ber ы dora wк colanк topо ser hev dibыn ы dor bi dor xwe dikelan, kilam digotin, hev ra sa dibыn ы hevekо direng belayо malк xwe dibыn. Tevо keзika esseyо bira yan jо kurap (pismam) gereke biзiya, keзik tenк nediзыn. Lк derbazkirina wк roja (Bercolan-Bindarыk) sabыneke gelekо pir xwes bы bona xort ы keзкn gunda. Ew roja dibы mene ы gelek cahila, ku hev begem kiribыn, xwestinк dilк xwe, bi teherekо hev ra digotin.

Dolоdang

Di vк cejnк da berк adetekо wisa jо hebы ku seva berк cejnк, zarokкn gund li Ermenоstanк gorкn ji hiriyк vehыnandо ы rengоn nexisday hildidan ы navк wк gorк Dolоdang (yan Holоdang) bы, bi tкleke dirкj ve girкdidan ы diзыne ser banк mala cоnara ы di kolekк ra ew dolоdang berdidane xwarк ы pк ra jо stiranek digotin:

Dolоdangк, dolоdangк,
Xwedк xweyо ke xortк malк.
Pоre malк bike qurbangк:
Tistekо bavкje dolоdangк(5).

Yan jо wisa digotin:

Dolо, dolоdangк,
Serк pоrк qurbangк,
Xortк malк zevangк,
Kanк dolоdangк(6).

Xelkк wк malк jо ew gore bi tistкn sоrоn ji sekir, qeysо, sкv, ы mкwij tijо dikirin wek pкskкs ы zaroka Dolоdang careke dо hildidan ы bi sabыneke mezin diзыne ser banekо mayоn.

Wekо merо tistek neda ew guneyekо mezin bы, lк her kes esseyо tistek dida. Zarokкn gunda, li Ermenistanк da, bк sebir, her sal hоviyк bыn, ka wк kengк rojiyкn Xidir Nebо bкn ы ewana bi sabыneke mezin Dolоdanga xwe bigerоnin ы pкskкsa xwe ra top kin.

Ev adet li cem кzоdiyкn Оraqк, Turkiyк ы Suriyк tune.

Hespк Xidir Nebо

Кzоdiyкn Ermenоstanк bawer dikin, ku Xidir Nebо di vк dinк da li ser hespк sipо yк firоne digere. Di sevк berк cejnк da kesek derо nedigirt, зimkо hоviyк bыn wekо Xidir Nebо bк mala wan. ?

*****************

?Wekо merо diketine tengasiyк, digotin: „Xidir Nebо, tu were hewara min“. Wek mоnak jо carina wisa digotin: „Hewara me Xidir Nebо, Xidir Liyas, siyarк hespк boz“.

Кzоdiyatо warк rк ы risman de gelek dewlemend e. Кzdо anagorк edetкn dоnо yкn kevin dijоn ы heta demк niha jо, ku кzdо tevayк dinyayк de belavbыyо ne, piraniya wan pey dоnк qedоm ku dк ы bavк wan jо ew dihebandin, diзin.

Xanna Omerxalо
Cejna Xidir Nebо ы Xidir Eylas cem кzоdiyкn Ermenоstanк // Ыrkкs. N 1. Gдvle, Sweden, 2006. Rыpel 16-28.

Xanna Omerxalо li sala 1981-к li paytextк Ermenоstanк, bajarк Rewanк da ji dayika xwe bыye. Ew xwe xwe kurdк кzоdо ye, ji mala Pоra ye. Ew sala 2002-к fakыltкta Rojhilatnasiyк para Оranzaniyк ы Kurdzaniyк temam kir (BA) ы sala 2004-к li besa zimanzaniyк Оranк da dоploma Magоstirк Olzaniyк (MA) standiye. Her pistо MA (sala 2004) Xanna Omerxalо hate qebыlkirinк fakыltкta Rojhilatnasiyк wк Zanоngehк da bona nivоsandina doktora xwe li ser dоnк кzоdiya (Ph.D.), ku sala 2006 doktora xwe standiye. Xanna Omerxalо bi zimanк kurdо, rыsо, оngilоzо, farisо ы ermenо dixwоne ы xeber dide; almanо, pehlevо ы xetк mixiyк оranо dizane; erebо ы оspanо fкm dike. Ew sкmоnar li ser dоnк кzоdiya li Krakov/Poloniya, London/Brоtanоya Mezin; Gцttingen/Almaniya; Moskov, Sankt-Petersburg, Saratov/Rыssоya da зкkiriye. Nкzоkо 20 gotarкn zanistо derheqa bоr ы baweriya dоnк кzidоyatiyк da bi zimanк ыrisо, оngilоzо ы kurdо nivisоne. Her wisa jо pirtыka wк bi navк „Кzоdiyetо. Ji kыrоyк hezarsalan” di Rыssiya da sala 2005 hatiye зap kirin.