17к Gulana 2007a Rizgari.com / Di tarixa xwe da, b?rayк me yкn Кz?dо leqayк gelek zulm ы qatliaman hat?ne. Ev zulm ы tevdekust?n, l? kкleka dewletкn m?s?lman кn Ereb ы T?rk, p?raniyк cara b? destк besek j? Kurdкn m?s?lman va hat?ne k?r?n.
Ola Кz?diya ya yek xwedayi, j? aliyк m?s?lmanкn Kurd, Ereb ы T?rk va p?зыk hatiye dit?n ы Кz?di ji, j? aliyк wan va her dem lay?qк zulm ы b?ndestiyк bыne.
(Bк guman d? h?n hereman da Kurdкn m?s?lman, Кz?d?, Ermeni, C?hu ы Suryaniyan parasti ne ы b? hev ra d? nav asitiyк da jiya ne.) Besek mez?n j? Kurdкn Кz?di d? netica ser, zulm ы zorkeriyк da mecbыr mane ы dev j? ola xwe berdane ы d? van зend sedsalкn dawi da b? awayeki dramatik nufusa Кz?diyan p?зыk bыye. Iroj, gelek kesкn j? esirкn Kurdкn m?s?lman behs d?k?n ku esirкn wan berк Кz?di bыne, gelek edet ы kevnesapiyкn Кz?d?tiyк d? jiyana wan a rojane da xwuya d?k?n. Her wusa h?n esir hene ku beseki wan bыne m?s?lman ы besк d?nк ji Кz?di mane.
Кz?di bi n?fusa xwe ya p?зыk, d? sedsala 20 a da n?kar?bыn rкbertiya tevgereki milli b?k?n, ew ji b? anagorк xwe besdarк tevgera milli bыn ы weki ku besek mez?n j? Kurdкn m?s?lman k?ri, ew nebыn al?g?rкn d?jm?n. (Serokкn hereketa milli heta sala 1947 a ы q?smen ji heta 1975 a d? destк sкx ы meleyкn welatparкz da bы.) L? Ermen?stanк ы l? Gurc?stanк j? nav wan ronakbirкn mez?n yк m?letк me derket?n, ew bыn himdarкn vejina kurdi l? wan deran ы tesira wan g?h?st her зar aliyк Kurd?stanк. Ew Kurdкn Кz?di ku salкn 1915-1920 dan da, j? kust?na b? destк leskerкn T?rk ы esirкn Kurdкn m?s?lman f?l?tin ы j? Serhedк revin ы зыn, b? rкya Radya Yкr?vanк, R?ya Teze ya b? kurmanci, b? rкya Erebк Semo, Heciyк C?ndi, Qanatк Kurdo ы gelek ronakbir ы zanayкn xwe, ku h?n j? wana d? sкwixanan da bк dк ы bav mez?n bыbыn, hat?n hewara Kurdкn m?s?lman (yкn ku p?sti зend salan j? aliyк T?rkкn m?s?lman va hat?n s?kand?n ы b?ndest k?r?n). Dema ku d? sala 1963 ya da, d? Radya Yкrivanк da Aslika Qad?r a 16 sali, s?trana anonim a “welatк me Kurd?stan e” yк d?got, ku h?ngк ronakbiran j? tesira soresa Berzani yк nem?r n?ska va navxwe da vк s?trana s?pehi зкk?r?bыn, wan daxwaz, xewn ы hкviyкn xwe d?g?hand b? milyonan Kurdкn s?kesti ы stuxwarкn bakыra Kurd?stanк ы yкn ku l? basыr serih?ldabыn. Wan b? hezaran s?tran, зirok ы mirasa me ya tarixi j? m?r?nк f?l?tand ы disa b? camкri l? me vegerand?n.
D? Kurdbыn ы Kurdmayinк da b?rayкn meyкn Кz?di j? Kurdкn mus?lman jкhatit?r ?n. Ka bala xwe b?d?ne 200-300 hezar Kurdкn m?s?lman yкn Azerbeycanк, gelo зend kes j? wana Kurdiyetiya parast ы b? kurmanciya xwe va Kurd man? P?raniya wan d? nav Azeriyкn m?s?lman da heliyan ы wenda bыn. Eyni t?sti dewleta T?rkan aniye serк b? sedhezaran Kurdкn bakыr. Gelo з?ma Kurdкn Кz?di ku wek h?jmar j? Kurdкn Azerbeycanк gelek kкmt?r bыn ji, l? Ermenistanк ы Gurc?stanк b? hemы xusisiyetкn xwe va Kurd man. Gelo з?ma besek mez?n Kurdкn m?s?lman кn Ermen?stanк d? nav Azeriyкn Ermen?stanкda heliyan ы wenda bыn. Her з?qas hewqa zulm ku hate serк wan ji, gelo l? ba Kurdкn Feyli Kurdbыn ы z?manк kurdi muhim e an siitiya b? z?manк erebi? Ka l? Kurdкn m?s?lman ы yкn Кz?di ku l? Almanyayк d?jin b?nкr?n, gelo ki j? van her du besкn m?letк me b? awayк g?sti b? z?manк kurdi d?peyve?
Li perзa Kurd?stana d? b?n destк T?rkiyк da h?ma bкje n?ha qet Кz?di nemane. Ew d? dema serк PKK к ы dewleta T?rkan da asк man, dev j? gundкn xweyкn wкrank?ri berdan ы p?raniya wan зыne Almanyayк. Ew weki Kurdкn m?s?lman nebыn зehs- qorici ы wan anagorк taqeta xwe p?sg?ri dan gerilayкn PKKк. Lк ne PKK ы ne ji hereketкn d?n, b? rola muhim ya Кz?diya nehesiyan. Lewra l? gor peymana Lozanк minoriteyкn ne m?s?lman bыbыn xwedi heqкn xwe yкn oli. D? pratikк da Yunan, Cuhы, Ermeni ы heta dereceyekк Suryani van heqкn xwe b?kartanin. B? rкya karanina wezifeyкn xwe oli, wan d? mabetкn xwe da dersкn oli b? z?manк xwe d?dan sag?rt ы bawermendкn xwe. J? xwe mektebкn Yunanan (ы d?be ku yкn Ermeniyan) ji hebыn.
Ku j? salкn 1970 yan pк va -ku hereketкn kurdi кdi saxкn xwe vedabыn- hereketa kurdi b? Marksizm-Leninizm, b? aq?lк зepк T?rka ы b? z?manк t?rki gкj nebыya, d?kar?bы b? rкya heqкn oli yкn Kurdкn Кz?di ji hewl b?da, j? bo derz l? politikaya qedexek?r?na z?manк kurdi b?x?sta. Kurdan d?kar?bы b? alikariya hкzкn humaniterкn d?nк d? mesela ola Кz?diyan da zorк b?da dewleta T?rka. Зewa ku tк zanin b?rayк me yкn Кz?di ol ы ayinкn xwe b? z?manк kurmanci d?k?n, p?raniya k?tкbкn wan кn piroz ji disa b? kurmanci ne. L? ba Kurdкn Кz?di da, du t?stкn ku hevdu temam d?k?n hene: Netewe ы ol. Yani wek m?let ew besek j? m?letк Kurd ?n ы wezifeyкn xwe yкn oli ji b? kurmanci d?k?n. Hemы dua, ayin ы qewlкn wan b? kurdi ne. Belк ew b? kurdi b? Xweda ra d?peyv?n ы mabeta wan a piroz ji l? Kurd?stanк ye. Wek hipotez, em bкj?n, ku hemы Kurd xwedi ola Кz?diya bыna ы heta Kurd 200 salкn di ji b?ndest b?mana, wк wan Kurdbыna xwe b?parasta ы wк d? nav T?rk, Ereb, Far?s ы Azeriyan da neheliyana.
L? ba Kurdкn m?s?lman dua, hedis ы k?tкba piroz hemы b? z?manк erebi ne ы ew weki T?rk, Ereb ы Far?san berк xwe d?d?n Mekkeyк. Ku dewletкn ku Kurdan b?ndest k?r?ne ы zul?m l? Kurdan d?k?n ne m?s?lman bыna, bк guman зewa d? meseleyкn Зeзen, Kesmir ы F?l?stiniya da ji xwuya d?ke, wк ola Islamк dinamizeki b?da hereketa milli ya kurdi. Iroj j? Mexreb b?gre heta Endonezyayк, d?lxwazi ы p?stg?riyeki j? bo F?l?stini, Зeзen ы Kesmiriyan heye. Berк, d? dema isgala Sovyetк da, ev t?st j? bo Afganiyan ji wusa bы. Ev p?stg?ri hem madi ы hem ji manevi ye.Lкbelк berevajiyк vi t?sti hatiye serк me: Kurd gelek caran b? navк Islamк j? aliyк dewletкn dag?rker va hat?n xapand?n, hereketa milli hate perзek?r?n ы zeyifk?r?n.
Dema j? aliyк dewletкn m?s?lman va m?letк Kurd hat?n b?ndestk?r?n ы bк heq ы huquk hat?n h?st?n ы Kurd hat?n kust?n, hemы m?letкn m?s?lman ji зav ы guhк xwe l? hewara me g?rt?n. Gelo j? bo m?letк Kurd ku p?raniya wк m?s?lman ?n, l? kijan dewletк m?s?lman, j? kijan hereketa Islami d?lxwazi ы p?sg?ri hat. Gelo j? bo qurbaniyкn bombebarank?r?na kimyayi ya Helebзe ы Enfalк, kijan m?letк m?s?lman j? bo me Kurdan xwepкsandanegeke p?зыk зкk?r. Gelo j? bo heq ы serbestiya Kurdan tu qerarкn “Rкx?st?na Dewletкn Islami” hene?
Dewletкn dag?rker her dem b? rкya ola Islamк (b? saxкn xwe yкn sunni, sii ы alewitiyк) m?letк me d?hкre ы j? Kurdbыnк dыr d?xe. B? rкya ola me ya hevbes, heta n?ha b? sedhezaran Kurd dev j? Kurdbыna xwe berdan ы bыn T?rk, Ereb, Far?s ы Azeri.
Her з?qas p?raniya Kurdan m?s?lmanкn sunni b?n ji, Kurdbыn ne tenк m?s?lmanti ye, Kurdкn Кz?di, Alewi, Fehli, C?hu, X?r?stiyan ы yкn j? baweriyкn di ы herwusa yкn ku baweriyan wan b? tu oli nine ji hemы d?keb?n nav malbata m?letк Kurd. Heqк hemыyan heye ku d? nav asitiyк da b? hev ra b?jin ы her kes ji l? ser baweri ы ola xwe. Ku ne wusa be h?ngк wк Kurd wek m?let her j? hev perзe b?b?n ы j? hev dыr b?keb?n. Зewa ku Kurdкn x?r?stiyan bыn Ermeni ы Suryani, her wusa Kurdкn Alewi wк b?b?n T?rk, Kurdкn Fehli ы Sebek ji wк b?b?n Ereb ы Kurdкn Кz?di ji wк xwe bek m?letek di b?bin?n. H?ngк, зewa ku j? n?ha va l? Ermen?stanк ы Gurc?stanк besek Кz?di bыne para devк misyonerкn Yahova ы X?r?stiyanкn d?n, wк Кz?di ji b? nufusa xwe yк p?зыk b? awayк g?sti d? b?n gef ы muhaceretк da j? hev b?keb?n.
P?sti sala 1991 к, besek j? deverкn ku Кz?di lк d?jin b? tevi Lalesa Piroz ket nav Herema Kurd?stanк ы p?sti sala 2003 ya deverкn d?n ji, j? b?ndestк d?jm?n f?l?tin ы qedera van deverкn nыf?l?tandi b? madeya 140 i va hate g?rкdan. Lк basыra Kurd?stanк ne buh?sta h?zra netewi ы demokrasiyк ye. P?sti 1991 к defakto heremeke ket b?n rкveberiya PDK ы YNKк. Ku em bala xwe b?d?nк h?ngк d? basыrк Kurd?stanкnк da ku 8 hezar pкsmergкn PDK ы YNK hebыn, 180 hezar ji зehs hebыn. D? sistema p?sti sala 1991 к a b?rakuji ы ev deh saliyкn hevkariyк da ne p?rsкn c?vaki helbыn ы j? xwe ne ji mumkun bы ku cehsкn Seddam b?hata wenda k?r?n(!). D? van 15 salan da sistema Kurdan dewlemendкn xwe yкn h?zbi ji зкk?r?n: Ew kesкn ku d? rкveberiya her du partiyкn sereke da ne, bыn xwedi gelek imtiyazкn abori. T?caret, projeyкn avak?r?nкn mez?n, зapemeni ы hemы aliyкn ku g?raniya wan d? c?vatк da heye b? destк van her du partiyan va tк rкveb?r?n. Halк kesкn ku derdorк van her du partiyan da ne gelek xwes bыye, lк halк xelkк, h?nd?k j? berк bast?r bыye. D? nav xelkк da nerazibыneki c?vati heye, p?raniya kesan gaz?nd j? bertilxwar?nк d?k?n.
D? vк sistema PDK ы YNK к da hereketкn islami l? Kurd?stanк rola muhalefetк d?leyz?n. Ew d?xwaz?n j? nerazibыna m?let istifade b?k?n ы bu rкya rкx?st?nкn xwe yк legal ы illegal hкza xwe mez?nt?r b?k?n. Tunebыna elektrik ы benzinк, bкkari ы buhabыna t?stan j? bo wan hacetкn bas ?n da ku d? nav xelkк da propaxanda l? h?mber her du partiyкn kurdi ы huk?meta herema Kurd?stanк b?k?n. Wan d? havina derbasbыyi da l? S?lкymani ы l? h?n bajarкn di xwepкsandanкn kindar l? h?mberк idara kurdi зкk?r?n. Кrisa l? h?mber abideya Helebзeyк yek j? van n?muneya ye. Ew d?ji f?rot?na araq ы mey, d?ji j?nкn bк зarsef, d?ji qanunen hemdem кn ku heqкn j?nan tкn parast?n ?n, d?ji marsa netewi Ey Reqip ы ala kurdi ы alfaba kurdi ya b? tipкn latini ne. D?lк wan da serieta Iran ы Talibana heye. L? ba wan menfeata ol ы alema islami l? ser heq ы serbestiya Kurd?stanк da ye.
Зewa ku d? qetliama 1к s?bata 2004к l? Hewlкrк da зкbы ы d? bыyerкn gruba “Sкx Zana” ы “Ensar el Islam” ы k?ryarкn vк dawiyк yкn rкx?st?na “Iraqa Islami” da ji xw?ya d?ke, tehlukeya heri mez?n j? bo basыrк Kurd?stanк j? islamistкn Kurd tк. Wan heta sala 2003 ya h?n heremкn Hewraman da b?ngehкn xwe danibыn ы heta зend sal beriya wк wextк ji l? vк heremк h?kumeteki islami avak?r?bыn. Hevkariyeki rasterast d? navbera teroristкn islamistкn Kurd ы El Qaide ы dewletкn xкrnexwazкn Kurdan heye. Ew d?kar?n j? bo “menfeatк islamк” b? r?heti d? destк dewleta T?rk, Suriye, Iran ы Ereban da b?b?n qat?lк heq ы serbestiya Kurdan. Ew к b? hevkariya d?jm?nкn Kurdan her hewl b?d?n da ku arami ы r?hetiya Kurd?stanк x?ra b?be ы Kurd?stan b?be weki Iraqa tevl?hev a dojehi. Кdi eme zкdet?r leqayк navкn teroristкn navnetewi yкn es?l Kurd yкn weki “Abdul el Heci el Iraqi” wer?n.
J? aliyк xкrnexwazкn Kurdan va b? karanina terora Islami, me d? despкka salкn 1990 i pк va l? bakыrк Kurd?stanк da dit: Rкveb?rкn dewleta T?rkan ya Kemalist, ku baweriya wan ewqas b? ola Islamк ra tuneye, b? destк xwe l? bakurк Kurd?stanк “H?zbullaha” ku j? Kurdan pкk d?hat avak?r?n ы mal?k l? me Kurdan x?rak?r?n. Vкca H?zbullahк b? navк Xweda ы dinк Islamк, ew x?rabiya ku militarizma T?rkan n?kar?bы bine serк Kurdкn s?wil, ani serк me. B? hezaran ronakbir ы siyasetvanкn welatparкz hat?n kust?n, ev d?jm?nк ne diyar t?rs ы xofeki mez?n x?st d?lк m?let.
Islamistкn Kurd ы Erebкn Kurd?stanк b? hevkariya d?jm?n n?ha berк xwe dane b?rayк me yк Кz?diya. Ew d?zan?n ku зewa ku her b? salan wusa bы, Kurdкn m?s?lman b?ndestк Erebкn m?s?lman da bыn ы Kurdкn Кz?di ji d? b?ndestк herdыyan da ne.
Z?manк kurdi b?ndestк yк erebi bы ы kurmanci (her wusa Кz?di ji b? kurmanciya xwe) ji b?ndestк sorani ye. P?зыk dit?na zaravayк kurmanci d? jiyana rojane da p?зыk x?st?na ы rencide k?r?na Kurdкn ku b? kurmanci d?peyv?n e. D? vк geremola oli ы zaravayi da Кz?di b? ola xwe ya cuda ы b? kurmanciya xwe b?ndestк hemыyan n?n.
D? nav Кz?diyan da PDK xwedi hкzeki mez?n e. Зewa ku p?rani Kurmancкn basыr, her wusa p?raniya Кz?diyan ji dengк xwe (d? h?lb?jart?na cara pкsi da, j? ber ihmalkari ы “t?rsa teroristan” s?ndoqкn dengdanк neg?hist?n heremкn Кz?diyan) d?d?n PDKк. Ev p?sg?riya mez?n a Kurmanc ы Кz?diya j? bo PDK, xemsariyeki j? bo mafкn Kurmanc ы Кz?diyan l? ba PDK зкk?riye. PDK d?f?k?re ku зewa be Kurmanc ы Кz?di l? p?st m?n ?n, nexwe ezк berк xwe b?d?m Kurdкn Soran, da ku d? nav wan da hкza xwe mez?nt?r b?k?m. Ku ne wusa be, em зewa d?kar?n izah b?k?n, зewa d?be ku Barzaniyкn Kurmanc b? zaravayк sorani d?peyv?n ы j? sistema perwerdayi b?gre heta зapemeni з?ma d? b?n huk?mdariya zaravк sorani da ye? Em nabкj?n b?la Kurmanci l? ser Soranan were ferz k?r?n, berevajiyк wк em d?bкj?n ku zarokкn Kurmancan b? kurmanci her?n mektebкn kurdi ы Kurmanci l? kкleka Sorani b?be zaravayк resmi yк herema Kurd?stanк. Ew sistema serdestiya Sorani a l? ser kurmanci ku j? aliyк h?kumetкn Iraqк ы Seddam va hat?bы danin, (l? ser daxwaza dewleta T?rkan- T?rk p?sti avak?r?na dewleta Iraqк, p?sti ku dit?n vayк z?manк kurdi wк l? Iraqк serbest be, “hassasiyetкn” xwe yкn derbarк Kurmanci ы Kurmancкn bakыrк Kurd?stanк b? Iraqк dan qebыlk?r?n) d?vк n?ha ev sistem de-fakto neyк dit?n ы neyк qebыlk?r?n.
Tenк b? avak?r?na heremeki otonom ы b? hкz, b? hemы heq ы serbestiya oli ы zaravayi Кz?di d?kar?n xwe d?n b?n tehdita kust?n ы wendabыnк da nebin?n. Ew heremкn ku p?rani Кz?di lк d?jin b? tevi Lalesa piroz d?vк d? nav vк herema otonom da be. D?vк Sкxan b?be navenda parezgeha Sengalк. D?vк p?sti b?cianina maddeya 140i ы desnisank?r?na s?norк Kurd?stana Federal, heq ы serbestiya oli ya Кz?diyan b? vi rengi were qebыl k?r?n. D?vк ronakbirкn Kurdкn Кz?di b? dengeki b?l?d daxwazкn b? vi awayi bang b?k?n. D?vк ew fermana kust?na Кz?diyan a ku d? salкn 1915 -1920 dan da dewleta T?rkan da ы b? dehhezaran Kurdкn Кz?diyкn bakurк Kurd?stanк b? destк leskerкn T?rk ы esirкn Kurd yкn m?s?lman va hat?n kust?n vк carк d? perзeya Kurd?stana azad da dubare nebe.
Ku b?rayкn me yкn Кz?di d? heremeki otonom da neg?hij?n serbestiya xwe, d? parlementoya Kurd?stanк da gruba parlementerкn Кz?di neyк avak?r?nк ы neb?n wezirкn h?kumeta Kurd?stanк ы d? ya Iraqa federal da (ku Iraqa yekg?rti b?mine) ji parlementer ы wezirкn Кz?di tuneb?n, wк h?ngк her dem Кz?di b?b?n hedefa Islamistкn Ereb, Kurd ы T?rkan. Wк p?зыk wer?n dit?n ы wк hergav wer?n rencide k?r?n ы wк hebo hebo, kom b? kom wer?n kust?n. Ewзax ji Кz?diyкn ku b?xwaz?n j? vк hovitiyк b?f?l?t?n wк j? Kurd?stanк barb?k?n ы her?n ba b?rayкn xwe yкn ku l? Almanyayк d?jin.
D?vк rкveberiya basыrк Kurd?stanк rк nede vк trajediyк.
You must be logged in to post a comment Login
Leave a Reply
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
