GELO EW CHAWA DIBE?

Share

Tweet

Share

Share

Email

Comments

KURD Ы DIJMIN BI HEV RA Ы WEKE HEV ЮA DIBIN

Hejmara rojnama ”Hкvо” ya 43-a da gotara Canpola «Erк xemsarоya me зi kir ы зi ne kir» зap bыye li ser pкwоstоya hajpкhebыna hыrgilоyкn derheqa ola kurda ya here kevnar-кzdоtоyк. Canpola ev pirsa giring bi dilк kovan ы xemgоn pкюda dikiюоne ы hоvоdar e yek bersоvк bide. Bira ev nivоsara min bibe xeleqek ji zincоra wan bersоva, ku wк rыpelкn «Hкvо»-к da bibine tкmayкn gotыbкja.

Hоз юika wк yekк tune, ku hemы dоn, nav wan da оslam ы кzdоtо jо, merоya hоnо paqijayк, rastоyк, dilremоyк, nazikayк, bedewоyк dikin. Pirs tenк wкda ne, ku зima оslam ber dilк piranоya kurda ji кzdоtоyк ezоztir e. Ew jо wо зaxо, ku кzоdо dоnк kurdayо kevnare ye, lк musulmanо bыye dоnк kurda. Ы eger herdu dоn jо paqij in, зima emк dest ji yк xwe bikiюоnin ы ne yк xwe biparкzin. Ev tкma jо hewcк minaqeюк ye.

Eger dewleta me-kurda hebыya, wо зaxо dоnк кzоdо wк bi paqijayо, dewlemendtоya fikir, юоret ы temоyкn xwe va deng bida. Dua-dirozge, qewil ы telqоnкn me da fоlosofоya jоyanк ya kыr heye. Ew yek hetanо оro jо di nav erf-edet, rabыn-rыniюtin, юоn-юayкn me da tкne ber зava.

Eyan e, ku du pirtыkкn dоnк кzоdоya «Cilwa» ы «Meshefa Reю» berо зend sedsala bi tоpкn taybetо hatine nivоsarк. Wek em zanin, cihanк da bi seda milet hene, lк cыrк herfan her tenк юeю in-latоnо, erebо, ermenо, gurcо, зоnо ы оvrоt. Tоpкn кzоdоya jо dikaribыn bibыyana yкn 7-a, lк…xwedо lк derneket.

Tiюtк herо ecкb ew e, ku dоrok dibкje ola kurdan ya here kevnar кzdоtо ye, lк musulmanо ji ereba hatоye ы bi darк zorк bi me dane qebыlkirinк, ы gelek kes jо vк rastоyк qebыl dikin, lк ji sedо 99-к kurdan dоsa musulman e ы ji sedо 1 tenк кzоdо ye. Em jо, Canpola jо dibкjin «Parastina кzdоtоyк parastina kurdоya dirust e», lк bi mоlоyona kurd bыne musulman, hetanо оro jо dibin, ы yek ji wan venegerоya ser dоnк kal-bavк xwe. Me bi deha keзкn xwe dane kurdкn musulman, hоз yekо musulman keзa xwe neda kurdкn кzоdо. Xudкgiravо dоnк wan fire ye, dоnк me jо teng e. Heyran, ew tengbыn li me qebыl e, hоn tengtir be, зкtir e. Hinek ji wan jо nanк me naxun, ji ber ku destк кzоdоya lк ketоye. Lк nanк destк hemы musulmana, hemы dijmina, heta bavkuюtоyк xwe jо dixun. ‹car dijmin ne kafir e, em kafir in! Mesela kurda cоwar dibкje: «Ga nanale, bar dinale». Wek dibкjin, xweю bazar e!

Em bixwezin-nexwezin, оslam оro bыye ola kurda jо. Dоnparastinк da her yek aza ye. Lк оcar em binihкrin, ku оslamк зi da kurda ы кzdоtоyк зi da? Ez tenк nimыna kurdкn Sovyкtistana berк bоnim: sala 1923-a hukumeta Sovyetк li Azirbкcanк, bi merkeza Laзоn avtonomо da 41 hezar kurdкn musulman. Wan sala li Ermenоstanк 15 hezar kurdкn кzоdо hebыn. Ji sala 1930-о vir da li Azirbкcanк ne avtonomо heye, ne jо kurd. Ы tenк sebebeke wк heye: ji ber ku kurdкn wira musulman bыn, nav azirоya da helyan, bыne bav-birayк hev. Ы gava ji wana dipirsо «tu kurd о?», dibкjin: «na, apк min, an jо kalikк min kurd bы». Lк оro tenк li Ermenоstanк 56 hezar kurd hene ы hetanо van salкn dawо navbenda pкюketina ziman, dоrok, folklor, кtnografоya kurda li temamоya cihanк li wir bы. Ы tenк sebebeke wк pкюketinк heye: ji ber ku piranоya wan kurdкn кzоdо ne.

Kurdкn musulman li Ermenоstanк him tevо azirоya diman, him jо nava ermenоya ы кzоdоya da. Yкn nava azirоya diman, hоз pкю ne ketin, hinek jо helyan, lк yкn nava ermenоya ы кzоdоya diman, pкю ketin ы hоз kes nehelоya.

Canpola bi nehayadarоya xwe ronakbоrкn kurdкn кzоdо bкhurmet dike, dibкje: «Ez mizgоnоyк didim, ku кdо nivоskar di nav kurdкn кzоdоya da peyda dibin». Birayк delal, gunehк te nоne, ji ber ku haya te pк tune. Gava bi deha sala berк-sala 1936-a Hecоyк Cindо ы Emоnк Evdal bi tоpкn kurdоya latоnо li Yкrкvanк «Folklora kurmanca» зap dikirin bi 500 rыpelо (ы navda gelek qewil, dua-dirozgкn кzоdоya jо hene) ы serokkomarк Kurdistanк Qazо Mehemed digot «Qurana me ev e», wan sala hema bкje li hemы perзкn Kurdistanк hоз behsa nivоsоna bi kurdо jо tunebы. Bilо wк, me bi seda pirtыk зap kirin. ‹car de ka tu bкje, ji bo зi оro li Kurdistanк ы Awropayк bi seda pirtыkкn kurdо зap dibin, yкn sist ы xirab jо nav da, hinek ji wan cara зara-pкnca, lк ew «Qurana» me, ku wк da hemы nimыnкn folklora me ya zengоn hene, зap nebыye. Ы ne tenк tu, gelekкn wek te xebata kurdкn кzоdо ya 60 salan ji bo kurdeyatоyк зawa lazim e ne юкkirandine. Bedirxaniya ы «Hawar»-a wan ser зavк min, lк bi deha pirtыkкn me yкn ulmо, dersa, helbesta, serpкhatоya, romana, 1700 sitiran ы 40 pоyкs-юanoyкn radyoya me, rojnama me «Riya teze», ku ji sala 1930-о derdikeve, li ku man? Heger ser dоnк кzdоtоyк kкm tiюt ronahо dоtibin jо, sыc ne yк me ye, Sovyetк da propagandakirina dоn qedexe bы.

Berо зend sala li Moskow konfкranseke kurdzanоyк pкk hat, li wкderк fikir hate gotinк, ku zimanк kurdкn Sovyetistanк bikine bingeha zimanк kurdо (zaravк kurmancо) yк lоtкratыrоyк. Gelek kurdкn Kurdistanк xwe aciz kirin. Зima? Ji ber ku nizanin, ku zimanк me зawa hatоye helkirinк ы юimюatkirinк. Ez nimыnekк bоnim: van dawоya 15-20 zimanzanкn kurda berev bыne, ku kurdоya gotina «prodыksоyon» bibоnin, an jо зкkin. Nikaribыne. Ы kesо jо nizanibыye, ku me zыda ew gotin зк kirоye, ketоye nava qalibк kurmancо ы bыye «deranоn». Niha em vк gotinк ы gelekкn wek wк (wek «bоskilкt» me kirоye «зerxesiwar») bi zorк jо ji nav zimкn derxin, dernakevin.

Ev pкюketina me li Sovyetistanк, xwesma li Ermenоstanк, qet dijmina xweю nedihat. Wan sala jо tirka dixwest ku radyoya me bк dadanк, ji ber ku keda wк di hiюyarkirina kurdкn Kurdistanк da jо pir bы, lк destк wan nedigihоюt, milк wan ranedibы, ji ber ku Moskow piюta me bы. ‹car piюtо hilweюandina Sovyetк dijmin kete nav me ы bi destо «tыzоkкn» me-kurda her tiюt rыxand. Gava Ermenоstan serxwebыn оlan kir, nav kurda da sк komik hatine зкkirinк- 1) «Yekоtоya кzоdоyan», ku dibкjin em ne kurdin. Dewletк jо ji radyoya me — kurdо sehetek birо (ji sehetnоvekк nоv sehet hоюt ы salоta (antкn) ku Kurdistanк pк guhdarо dikir jо derxist) ы nоv sehet da кzоdоyan, ji bo wan rojnama «Dengк кzоdоyan» derdixe. Ы bi wana milet ra dibкjin, ku kurda ermenо ы кzоdо qir kirine. 2) Hinek lawik jо hatin, ketine nav milet, propaganda kirin, ku xudкgiravо Kurdistanк зк dikin (Kurdistana Sor jо, ya mezin jо), ha оro, ha sibк, tiюt ne maye, ha…Ы eva зend sale dibкjin tiюt ne maye, ha, 2 meh maye, ha. Carekк min ji kalekо gundк me pirsо, зawane, baюe-xirabe, ku lawik we «hiюyar» dikin, fikirо ы gelek cоwar got: «Heyran, ji me ra gotin hiюyar bin, em jо hiюyar bыn, оcar nahкlin em razкn». Ez dibкjim ji van gotinкn lawika her tenк «tiюt ne maye» rast e. Gava nоvк gundкn Kurdistanк bкne xirabkirin, юewitandin, юкlandin, kavilkirin, valakirin, оdо зi dimоne? 3) Me jо bi 9 hevala va li Ermenоstanк «Yekоtоya Ronakbоrкn Kurda» ava kir ы зыne nav milet, ku xeletоyкn van komika rastkin. Me digot, ku haj xwe hebin, li vir karк we зкkirina Kurdistanк, sоyasetк ne ketоye. Yкn xwe кzоdо dihesibоnin, bira bкjin em кzоdо ne, lк her nebкjin em ne kurd in. Me digot, ku ji me tк xwestin em zimanк xwe biparкzin, зande ы edebоyata xwe pкюxin, komikкn sitirana ы reqasк зкkin. Pareke milet ji mera digot «‹ro-sibк Kurdistan зк dibe, hыn jо pey reqasк ketine», parekк jо digot юкx-pоrкn me dibкjin em ne kurd in, parek jо digot, em bкjin em kurd in, wк me ji vir derxin.

Derdк nayк kiюandinк jо ew e, ku hukumeta Ermenоstanк alоkо va dibкje кzоdо birayк me ne, kurdкn musulman dijminк me ne, alоyк dinк va jо hevalкn koma 2-a (ku pirкn wan kurdкn musulman in) hiz dike, lк camкrкn koma 3-a (ku hemы jо kurdкn кzоdо ne) hiz nake. Gelo ji vк yekк bоna kerratоyк, kurrederк ы golegenоyк nayк?

Em dijо van herdu komika derketin, vana jо bi ermenоya ra tevayо кrою anоne ser me. Зara me hate birоnк, wek dibкjin «оdо gihоюte serк poz», em ji Ermenоstanк derketin. Ji «Yekоtоya Ronakbоrкn Kurda» akadкmоk Юekroyк Xudo ы profкsor Юerefк Eюir зыne Moskow, nivоskar Wezоrк Eюo ы helbestvan Eskerк Boyоk Bкlзоkayк, doktor Tosinк Reюоd Australоyayк, ulimdar Celоlк Celоl Austrоyayк, mamosta Aslоka Qadir Almanоyayк, zimanzan Зerkezк Reю kes nizane li ku ye, ez jо li Swкdк…

Ango, dijmin зi dixwest? Dixwest kurdкn Ermenоstanк bк xwedо ы bк serо bike. Ы kir! Di nava her miletekо da jо xweyк milet ronakbоr in. Dawо зi bы? Para Kurdzanоyк li Akadкmоya Ermenоstanк hate dadanк, rojnama «Riya teze» dewsa hevtк du cara, mehк du cara dertк, wedк (wext) radyoya kurdо sк cara kкm bыye, pirtыkкn dersa, bedewetоyк зap nabin. ‹car кzоdо, lawikкn Kurdistanк зк dikin, tirk ы dijminкn mayоn bi hev ra ы weke hev юa dibin. Gelo ew зawa dibe? Hela serda jо serserо ji zaneyкn wek Kemal Burkay, Юekroyк Xudo ы Kendal Nezan ra dibкjin xayоn. Ji xwe, tirk jо usa dibкjin.

Ermenо jо dоtin, ku ronakbоrкn kurda зыn, ji xwe kurdкn musulman jо berо зend sala ji tirsa revоbыn, gotin, ku bal me kurd ne mane, her кzоdо ne, ew jо ne kurd in.

Canpolayк payebilind, a tirsa me ji оro юыnda ye, ji ber ku ronakbоr neman, ku кzdоtоyк ы kurdоtоyк li Ermenоstanк pкюxin. Lк karк berо wк, ku bi sala hatоye kirinк, dikare bibe milkк gel. Wan pirtыkкn me (tenк yкn baю) li Awropayк ы Kurdistanк carek din зapkin, sitirana bikine kasкt, pirtыkкn zanyarо yкn rыsо, ku ser kurdan e, wergerоnin. Bi kurdо dibкjin: «Юыrк milet fкza юыrк dоn da ne». Ango, pкюо milet ы welat, paюк dоn. Lк kurdкn me eger musulman bin, ji tirk, faris ы ereba musulmantir in, eger кzоdо bin, hinek jо digihоjine wк derecк, ku dibкjin em ne kurdin.

Ez vк gotarк li kampeke Swкdк dinivоsim. Li vir kurd gelek in. Piranоya kesкn kampк jо miletкn din in ы musulman in. Sibк zы seheta 7-a dengк azana mellк, ku Quranк dixыne (bi kasкtк), ji du oda tк ы herdu oda da jо tenк kurd dijоn. Yкn ku berо giюka diзine nimкjк, dоsa kurd in. Hevalek jо юerк Kurdistanк da milekо xwe unda kirоye, зend cоya da jо birоndar bыye, lк olperestekо usayо fanatоk e, ku tu dibкjо qey kilоta buhuюtк di berоka wо da ne, lк hоз nafikire, ku Quran dibкje musulman gerekк musulmana neкюоnin, hоз nafikire, ku ew зawa hemы miletкn musulman bыne dewlet, kurd her man. Hinek ji wan jо gava зev min dikevin, ji hevdu ra dibкjin-«ew кzоdо ye», giva ne ji meye. ‹car were vк ecкbк! Wek kurdо dibкjin, «Ezк vк kulк bikime kоjan qulк?»

Xulese, wek min got, ez ne dоndar im, ne кzоdоparкz im ы ne dijо оslamк me, lк ez dibкm, ku kurd hemы кzоdо bыna, belkо zыda dewleteke meye zor ы zengоn hebыya.

Berо зend sala min miqalek di «Azadо»-yк da зap kir ser herdu pirtыkкn dоnк кzоdоya- «Cilwa» ы «Meshefa Reю». Vк carк ezк miqalekк binivоsim, ku Cegerxwоnк mezin li ser dоnк кzоdоya зi gotоye. Ewо sala 1982-a, dema hevdоtina me, li Lкnоngradк, mala Qanatк Kurdo da ser vк meselк min ra gotоye ы min dengк wо girtоye dengnivоsokк. Eger «Hкvо», an jо weюaneke din wк зap bike, zanebыnкn we ser кzdоtоyк wк hоn zкdetir bin. Lк berо wк hыn dikarin pirtыka Eskerк Boyоk «Duaya serк sibк» bixыnin, ku weюanxana «Roja Nu» van dawоya зap kirоye.

Dawоyк dixwezim duake кzоdоya raberо we bikim, ku diya min her sibe dibкje. (Lк зawa tк bоra min, usa jо dinivоsim).

Ya serк sibк.
Tu bкyо hewara nevsкn nav tengоya,
Rкwоyкn serк riya,
Hкsоr ы jara, bк cо, bк wara,
Bкyо hewara 72 mileta,
Hкja bкyо hewara der ы cоnara,
Komо-kulfeta, hemы nefera…

Me pкюо ji hemы mileta ra xwest, paюк ji xwe ra. Belkо dengк me jо gihоюte cо, hemы para xwe sitendin, lк em man. Belkо dora me hela ne hatоye. Dorк sekinandin jо ne зare ye. Bi kurdо dibкjin. «Ya dest dike, dк-bav jо nake». Tкmыrк XELОL