Dr. Xanna Omerxalо Roja 30-к Kanыna yekк sala 2006-a da li bajarк Hanoverк da ez rastо helbestvanк hкja Selоm Biзыk hatim ы xeberdana me li ser helbestnivоsandinк, edebiyet ы zimanк kurdо, dоnк кzоdiyetiyк ы зыna Lalisк wisa xwes bы, ku min xwest parзeyek ji hevpeyvоna me pкskкsо xwendevanкn hкja bikim…
Selоm Biзыk bi eslк xwe va кzоdо ye ы ew sala 1960-a da di gundк кzоdiya bi navк Otilce, kоjan li Kurdistana rojava da (Sыrо) ye, ji dayоka xwe bыye. Ew sala 1991-к da mecbыr bы hate Almaniya ы jiyana xwe li vir derbaz dike. Selоm Biзыk xwendina bilind di Sыriyк da standiye, fakыltкta hыqыqо xilaskiriye. Belevoka helbestкn Selоm Biзыk bi navк „Xewnкn Revok“ ы pirtыka wо li ser „Rezimanк kurdо“ hatine belav kirine.
Xanna Omerxalо: Кvar xкra we, birк Selоm. Hыn dikarin, bi kerema xwe, зend giliya derheqa jiyana xwe da me ra bкjin.
|
Xanna Omerxalо: Зыna Kurdistana basыr – Kurdistana Azad – зawa bы? |
Selоm Biзыk: Кvara we jо bi xкr. Gelekо sipas. Navк min Selоm Biзыk e. Ez ji Kurdistana rojava me, Kurdistana besк Sыrо. Ez li gundк Otilce sala 1960-a hatime jiyanк.
Xanna Omerxalо: Bineliyк gundк we hemы кzоdо bыn?
Selоm Biзыk: Belк, gundк me hemы кzоdо bыn, nкzоkо 50 eyle кzоdо li gund hebыn. Lк mixabin, niha piraniya wan gund berdane, derketine Ouropa. Min li Sыrо xwendina xwe ya huqыq li zanоngeha Samк xilas kir. Ы di sala 1991-к da, destpкka salк da, ez hatim Almaniya. Ev 16 sal ez li Almaniya da dijоm.
Xanna Omerxalо: Birк Selоm, ez dizanim, ku kitкba we jо li ser zimanк kurdо зend sal pкsda hate belavkirin. Hыn dikarin, bi kerema xwe, derheqa pirtыka xwe da me ra bкjin.
Selоm Biзыk: Belк, di sala 1997-a da ji aliyк Оnstоtыta Kurdо li Berlоnк kitкba min yekem ya li ser zimanк kurdо bi navк rкzimanк kurdо (kurmancо) hat belavkirin. Ew kitab karк nкzоkо deh salan bы, min li ser ziman xebat kir. Niha jо ez li ser xebata ziman dewam dikim. Kitкba min tк li ser rastnivоsandina kurdо ye, ez hкvо dikim, dк bк belavkirin. Ji bilо ziman jо ez helbestк dinivоsim. Pirtыkek min helbestan bi navк „Xewnкn revok“ sala 2002-a di Almaniya da зap bыye. Ez dixwazim tistekо nы bкjim, go hоn gelekо nы ye: nкzоk romaneke min temam dibк.
Xanna Omerxalо: Bijоn! Gelekо bas e. Ev roman li ser зi ye? Derheqa зi da ye?
Selоm Biзыk: Roman bitir li ser xerоbiyк ye. Beramberо yek di navbera jiyana welat ы xerоbiyк da. Her weha rewsa siyasо ya kurdan ы ya civakо bi awakо ji awa sirove dike an jо tоne ziman. Di nava зоrokek evоnо ы tragкdо da ы her weha xebatek siyasо tragкdо da bыyarкn romanк dimesin. Zкdetir ez li ser nabкjim, gava ku derket ez hкvоdikim tu dк bixыnо!
Xanna Omerxalо: Belк, ez к bi dil ы can bixыnin! Ez dizanim, ku hыn ne tenк karк nivоskariyк dikin, lк her weha hыn endamк komeleke rewsenbоrо ne. Navк wк komelк зi ye?
Selоm Biзыk: Navк komela me – „Hevgirtina Rewsenbоrкn Kurdкn Rojava li Derva“. Ev komela rewsenbоrкn kurd yкn ji Sыrо ku li dervayк Kurdistanк dijоn. Piraniya wan li Ouropa ne.
Xanna Omerxalо: Ev komel bi зi va mijыl dibe?
Selоm Biзыk: Karк rewsenbоrо. Parastin ы geskirina зand ы huner ы nivоskariyк kurdо bitir.
Xanna Omerxalо: Ez зa dizanim govara we jо heye, ne wisa?
Selоm Biзыk: Belк, em malperek (saytek) bi rкva dibin www.rojava.net ы her weha govarek xurы bi kurdо „Ыrkкs“ ku her sк meha derdikevк di Ourupa em jо belav dikin. Ы wekо din jо karк sev, xwendin, semоnar, yenо зalakiyкn rewsenbоrо ы зandо bi gistо em pк ra mijыl dibin. Lк giraniya me jо li ser ziman heye. Em bitir bi problкm ы pirsgirкk ы geskirina zimanк kurdо ra mijыl dibin.
Xanna Omerxalо: Eva dema heftкkо ye, ku hыn ji Kurdistana basыr vegeriyane, ne wisa?
Selоm Biзыk: Belк.
Xanna Omerxalо: We li wir зi dikir? Hыn зi qewо зыbыne li wir?
Selоm Biзыk: Kurdistana basыr fкstоvalek li Duhokк hebы – yekоtiya nivоskarкn kurd saxк Duhokк di bin navк “Duhok – pira rewsenbоriya kurdо ye” fкstоvalek li derxistibы. Di wк fкstоvalк da rewsenbоrкn kurd ji hemо parзк Kurdistanк da ы ji hemо cоhanк dawet kiribыn. Nкzоkо 180 rewsenbоr ji Ouropa, ji Tirkiyк, ji welatкn Sovкta Berк, ji Оranк ы ji Basыr bi xo jо. Yanо rewsenbоrкn ku di hem ji зar parзe Kurdistanк ы hem ji dervayк Kurdistanк amade bыn, besdarк vк fкstоvalк bыbыn. Fкstоval li ser зand, huner, nivоskarо ы rewsenbоriya kurdо bы. Helbest hatin xwendin. Semоnarкn cыda-cыdayо, reng-reng hatin pкskкskirin. Ji bo wк yekк ez li Duhokк bыm. Lк ez dervayо fкstоvalк jо nкzоkо mehkк li wк derк mam. Cihк jо geryam: Silкymanо, Hewlкr, mentiqк кzоdо: Sкxan, Basiq ы Bahzan. Yanо ew mentiqa ku ezоdо lк bыn, min ziyaret kirin, min dоtоn. Min hin sazо ы komelкn кzоdо serdana wan, wek Bingeha Lalis, hem komela кzоdо li Basiq ы Bahzan ez зыm serdana wan. Ew kesкn ku кzоdо pirsкn rewsenbоriyк va mijыl dibыn min ew dоtin, ji nкzоk va nas kirin. Зыyоna min Kurdistanк weha bы.
Xanna Omerxalо: Ew cara ewilоn bы ku hыn зыbыn Kurdistanк?
Selоm Biзыk: Carekо ewil pistо 16 sala ez зыme Kurdistanк, lк cara ewil bы jiyana xwe da ku ez зыbыm parзekо Kurdistana Azad. Ya herо xwes ew bы ji bo min. Ya ku gelekо ez kкfxwes kirim.
Xanna Omerxalо: Hestкn we зawa bыn? We Kurdistan зawa dоt?
Selоm Biзыk: Emrк min 46 sal e. Dema 46 sala xewnek di serк te da hebe, tu li ser wк xewnк bifikirо, bi wк xewnк bijо, li hкviya durustkirina wк bimоnо ы di navbera зend sehetan de tu dibоnо ew xewn bы rastо. Ez nizanim, ez зawa wan hestan karim bоnim ziman. Ez bawer nakim ziman karо be wan hestan rake.
Xanna Omerxalо: Belк, rastо ya we ye. Ez we bas fehm dikim, ji ber ku min jо ew hesta hest kirin, kengк ez ji aкroporta Hewlкrк – Kurdistana basыr da – derketim ы min ji hemы ciya da axivtina bi zimanк kurdо dibihоst – aкroportк da, zankoyк da; hemы ciya da ы her dera tenк Kurd bыn…
Selоm Biзыk: Ez niha derbazк Kurdistanк dibim, ku cara yekemоn di jiyana xwe da gistо Kurdо paspota min kontrol dikin, cara yekemоn di jiyana min da Kurdistanк da kоderк tenк bi kurdо diaxivin. Ew hestinо ku mirov nikare bоne ziman, зiqas xwes bы ы pir cara kыraniya van hesta tenк girо dikarо bы bоne ziman. Bi tistekо din tu nikarо van hestan bоnо ziman.
Xanna Omerxalо: Belк, xebera we ye! Pirseke min jо li ser rewsa zimanк kurdо ы zaravкn wо heye. Ez dizanim, ku gelek semоnar ы konfirans li ser zimanк kurdо li Kurdistanк da niha amade dikin ы pirsgirкka mezin niha ew e, ku kоjan zaravк kurdо bikine zimanк fermо (ofisiyкl) di Kurdistana basыr da: kurmancо yan soranо, ы bi kоjan tоpan – erebо yan latоnо – bi kar bоnin. Hыn dikarin, bi kerema xwe, зend giliya jо li ser rewsa zimanк kurdо niha me ra bкjin?
Selоm Biзыk: Niha di Kurdistanк rewsa ziman, bi rastо, ne gelekо bas e. Bi taybetо kurmancо. Ji ber ku niha li wкderк zaravayкn kurmancо ы soranо hene. Bкtir herdu zaravayкn serekо ne. Li basыrк Kurdistanк piranо soranо tк axaftin. Her weha hin hewildan jо hene ku soranо bibe zimanк fermо di Kurdistanк da. Kurmancо gelekо xebatк cidо ы bas li ser nayкn kirin. Problкma herо mezin jо tоpкn erebо, “yкn оslamо” kы jк ra dibкjin, tкn bikaranоn.
Xanna Omerxalо: Belк, hinek dibкjin, ku ew tоpкn pоroz in.
Selоm Biзыk: Belк bi awayekо pоrozbahо lк tк temasa kirin. Lк rastо da, ez wо awayо pоroz nabоnim. Ew tоp ji bo min sоmbola bindestо ы dagirkariya зanda kurdо ne, ku ereban di bin siya оsmalо da hem zimanк me dagir kir ы bindest kir, hem jо kыltыra me bindest kirin, hem jо welatк me jо bindest kirin. Ji bo ku em navbera wк bindestiyк bibirin. Pкwоst e berо her tistо tоpкn me bibin latоnо ы em ne bi awayк pоroz lк temase bikin. Lк aliyк din jо heger mirov di aliyк fonolocо ы zanistо jо lк temasa bikin, tоpкn latоnо bo kurdо bastir in, li aliyк din tоpкn latоnо tоpкn zanistо ы tкknolocо ne ы ew jо gelekо ji bo kurdan pкwоst in ы gerek e ew bin. Dоtina min ew e: niha ew zarava temam bi hev ra bimesin. Soranо jо hebк, kurmancо jо hebк. Di dema оro da tоpкn erebо jо wк hebin, tоpкn latоnо jо wк hebin heta hкdо hкdо ziman standart bibe, an jо tоpкn standart ji bo kurdan зкbibin. Gerek e ew herdu serbest bin, ji ber ku tu problкm nоne, di welatekо da du ziman yan du zarava fermо bin. Mоnak li Europa hene: di Swоzкrlandк da, Bкlgоkк da… ы tu problкma wan pк ra nоne. Yanо ji bo kurdan зima du zaravayкn kurdо ne fermо bin, ne ofоsокl bin?
Xanna Omerxalо: Piraniya kurdan di Kurdistana basыr da bi zaravк soranо yan behdоnо (kurmancо) diaxivin?
Selоm Biзыk: Em nikarin bкjin ku bi soranо piranо diaxivin, lк hejmarek bas e. Ez bawer nakim, ku piranо be, yenо nоv nоv be. Herdu zarav jо gerek e pкsva herin. Herdu jо zaravк kurdо ne. Heta ku kurd karbin zaravekо yekgirtо yan jо zimanekо yekgirtо зкbikin.
Xanna Omerxalо: Ewe зi ziman be — “Sormancо”?!
Selоm Biзыk: “Sormancо” na tune. Na, “surmancо“ wк nebк. Di baweriya min da, ji bo zimanк yekgirtо prosкsek dirкj lazim e. Di wк prosкsк da pir tist rola xwe dilоzin: pirsкn zanistо hene, pirsкn ticarо tesоra xwe gelekо dikin, pirsкn siyasо, desledarо hene. Yanо ewqas faktor ku tesоr li ziman ы yekgirtina ziman dikin. Grыpкn lоngvоstоk jо gerek li ser ziman xebatк bikin, heta ku ew zimanк yekgirtо зкbibe.
Xanna Omerxalо: We pкsda mira got, ku оmkanк we зк bы ы hыn зыne Lalisк. Kengк ez cara pкsоn nкzоkо geliyк Lalisк bыm ы pasк jо pкxas li ser wо erdк pоroz dimesiyam, ы di ava pоroz ya Kaniya Sipо da hatime mor kirinк, hestekо mezin ы kыr di nava dilк min da cо girt. Ez dikarim bкjim, ku nкt ы mirazк зendik зend kal-bavк xwe min bi xwe ji alк xwe da miyaser kir. Mirazк wan jо ew bы, ku wextekо, zыtirк ziretк wan bikaribin herin ber ziyareta Lalisa Nыranо, tiya bin ber wк ziyaretк ы ziyaretiya xwe bikin wek qirara dоn. Gelekо zehmet e mirov bкje ew зawa bы: min hest dikir ы firnaq dibыm ku ez jо зawa wek ewladeke koma кzdоxanк hatime meskenк kal-bava, ser axa kal-bava ы tevо vк dоroka qedоm hatime girкdayоnк. Ez gelekо nav кzdоxanк geriyame ы pir ciya bыme kоderк komкn кzdоxanк dijоn. Ez bi xwe Ermenоstanк da ji dayоka xwe bыme, pasк malbata me mecbыr bы ы em hatine Ыrisкtк, ы vк demк jо (eva зend sale) ez Almaniya da dimоnim. Ы ez dikarim bкjim, ku wan hemы ciya da ы her dera da ez зawa mкvan dimam ы dimоnim, lк her tenк wкderк — geliyк Lalisк da — min hest kir ы bi rastо xwe hesiyam, ku ev dera rastо jо erdк min e, erdк kal-bavк min e. Kurdistanк da ы bi taybet Lalisк da, min hest kir, ku ez ne bк welat im… Ew yeka tistekо lazim ы qenc e зaxк ku merо dizane, lк belк qencоbыn, lazimayо ы zanebыnк wо tistо hezar taqо dibe kengк merо ewо tistо bi зevк xwe dibоne ы hest dike! Ы hestekо ecкb jо di dilк min da зк bы: kengк min зevкn zarokкn кzоdо di Lalisк da dоtin ы xwe jо di зevкn wan da dоt… Ы kengк ez ji Lalisк, ji Kurdistanк derketim, min xwe hesab kir зawa merоkо bextewar, lк tк bкjо min tistekо gelekо pirqimet hоste wкdere… Min temamiya emrк xweyо fehma da hertim kкmasiya tistekо ruhanо ser xwe kivs dikir, min tirк di dilк min da cоkо vala heye… Min niha, pey зыyina Kurdistanк ы Lalisa Nыranо ra, fehm kir meniya valabыna wо зi bы. Ы niha min ra bы eyan, ku menо — ew hisret kisandina Axa Kal-bava da bы. Hate bоra min “Qewlк Zebыnо Meksыr”, kоderк da tк gotin ku Lalis erde ewil bы, kоjan Xwedк efirand:
Wekо ‘erd u ezman ne di sekinо
Lalisek pes miqabil di nijinо…
Lalisek ava kirin li jore…
Lalisa ber sikane
Kaniya Spо nоsane…
Bi rastо jо hestekо ecкb ы yкn ku nayк gotin min di Lalisк da hest kiriye. Hыn dikarin, bi kerema xwe зend giliya jо me ra bкjin dereqa зыyоna weye Lalisк. Ziyaretiya we зawa bы?
Selоm Biзыk: Bona min jо carekо ewlк bы, ez зыme Lalisк. Dema ez derbasо geliyк Lalisк bыm, aramоk, rehetоk, an jо xwesоke ecкb di nava min da зк bы. Di serк min da ew dоroka кzоdiya, dоroka talan, kustin ы qirkirin ы rev ы mana di зiyan da, ew temam wek fоlmekо diзы-dihat. Di serк min da tevо wк kыstin ы talan ы кsк jо, зawa кzоdiyan karо bыn kыltыr ы zimanк kurdо heta оro bi xwоna xo biparкzin. Ew ji bo min bы cihк serfiraziyк yanо ez ewqasо kкfxwes bыm. Ne ku ez ewqasо dоndar im, ez vк dibкjim, lк bi kкmayо wek kurdekо ez dikarim wк bкjim: ez serfiraz dibim, ku ez yek ji wк grыpк, yek ji wк koma ku bi xwоna xo, bi talanк ы bi kustinк ev ziman ы ev kultыr heta niha parastine. Ew xwesо min ra зк dibы. Wekо din jо di nava Lalisк da ez geriyam. Nav cihкn wк geriyam: ser Kaniya Sipо ы ser Zimzim.
Xanna Omerxalо: Hыn зi dikarin bкjin dereqa himberо hevkirina dоtina Lalisк ы bihоstandnкd li ser Lalisк berо dоtinк, ew elemetо ы tistкn we dоtin mоna hev bыn yan na?
Selоm Biзыk: Na tu cara nabine yek. Bihоstin mirov li ser bixwоnк, dibihоze, tistek e, lк dema ku mirov dibоnк… Meselen, ez dema derbasо wan sikeftкn binо di nava Lalisк da dibыm, ew кzоdiyкn berк hezar ы pкnsed salan hatin bоra min, зawa di wan зiyan da dijiyan, ew salкn ferman ы kustinк hatin bоra min. Зawa кzоdо di nava van sikeftan de xwe vedisartin, dema ku ser dihat ser wan. Yanо dоtin hestekо din di nava оnsan da зк dike. Bi bihоstinк tu tu cara nikarо bizanibо зawa ye yan jо pк hest bikо.
Xanna Omerxalо: Belк, xebera we ye, birк Selоm. Wisa ye. Ez zehf ji we razо me ы ji we ra dixazim sehet-qewatк, serkeftinк ы aзixк bilind nava karkirinк ы emir da. Ы em к bкsebir li hоviyк bin, kengк kitкba weye nы jо derkeve. Em к bi dil ы can wк kitкbк bixыnin. Ez careke mayоn dоsa razоbыna xwe didime we.
Selоm Biзыk: Gelekо sipas. Ez jо ji we razо me. Serkeftin ji bo we dixwazim!
Xanna Omerxalо: Sipas dikim.
Hanover — 30.12.2006.
You must be logged in to post a comment Login
Leave a Reply
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
